Duszpasterstwo w czasach stalinowskich

Jak zbudować społeczeństwo niereligijne? Czy można funkcjonować bez wiary? Tak chciało państwo komunistyczne. Po zakończeniu II wojny światowej i ustanowieniu postanowień jałtańskich rozpoczął się okres panowania ZSRR i jego ideologii. Według komunistycznych założeń religia powinna zostać wyeliminowana ze świadomości społecznej.

Autor pracy Duszpasterstwo w czasach stalinowskich, ksiądz Przemysław Mardyła, przedstawia działania władz zmierzające do osiągnięcia tego celu. Koncentruje się on na województwie krakowskim, gdzie do 1956 r. zamieszkiwało 25% całego duchowieństwa, zaś na terenie archidiecezji było około 1,2 mln wiernych i 285 parafii.

Monografia opisuje warunki w jakich biskupi nadzorowali archidiecezję, w jaki sposób pozbywano się religii ze szkół i eliminowano edukację kościelną, jak przeciwdziałano działalności charytatywnej, wreszcie jak radziło sobie z tym wszystkim duszpasterstwo tradycyjne i specjalistyczne. Książka oparta jest na metodzie analityczno-syntetycznej. Podzielona została na pięć rozdziałów.

W pierwszym przedstawiony jest zarząd archidiecezji krakowskiej. Uwidoczniony został tu kontekst działań podejmowanych przez państwo mających za zadanie przejęcie kontroli nad życiem kościelnym i wprowadzenie założeń partyjnych. Pokazano także jak wyglądała stolica biskupia pod rządami arcybiskupa krakowskiego kard. Adama S. Sapiehy, abp. Eugeniusza Baziaka i bp. Franciszka Jopa.

Drugi rozdział ukazuje codzienne działanie parafii i duszpasterstw w utrudnianych przez system warunkach. Czytamy tu jak wyglądały kwestie kaznodziejstwa, misji czy rekolekcji. Jak zmieniała się posługa sakramentalna i funkcjonowanie zwyczaju pielgrzymowania.

W trzeciej części pracy autor rozwija kwestię podejmowanych przez Kościół wysiłków przeciwdziałania ateizacji społeczeństwa. Pokazuje między innymi jakie trudności napotykały duszpasterstwa młodzieży, studentów oraz robotników. Nie pomija również problemów związanych z praktyką usuwania religii ze szkół publicznych, represjami wobec nauczających religii katechetów oraz szkół kościelnych. Wszystkie one opisane zostają w rozdziale czwartym.

Ostatnią, piątą część pracy autor poświęca problemom jakie napotykały organizacje dobroczynne i charytatywne. W tym miejscu ks. Przemysł Mardyła sporo miejsca poświęca zwłaszcza działalności kościelnego "Caritasu", który spotkał się ze szczególnymi atakami władz komunistycznych.

Ks. Mardyle zależało na obiektywnym i przede wszystkim całościowym ujęciu badanego problemu. W pracy powołuje się on zarówno na materiały państwowe jak i kościelne. Wiele z nich w całości przytacza w dołączonym do książki aneksie, co niewątpliwie stanowi dodatkowy atut recenzowanej pozycji.