Przewodnik po epistemologii

Książka ukazała się w serii oficyny WAM "Przewodniki po filozofii". "Przewodnik po epistemologii" przedstawia najważniejsze zagadnienia, które obecnie są przedmiotem dociekań epistemologii, czyli filozofii ludzkiej wiedzy. Zatem zdaje sprawę, jak wygląda najnowszy stan badań w dziedzinie rdzennie epistemologicznych zagadnień.
Część pierwsza poświęcona jest pojęciu prawdy, część druga dotyczy poznawalności prawdy, czyli zagadnienia wiedzy i sceptycyzmu. Następnie dowiadujemy się o koncepcji trzech rodzajów wiedzy: w pierwszej, drugiej i trzeciej osobie (podział ze względu na trzy rodzaje podmiotów odróżnianych w gramatyce: ja, ty, on). Z kolei rozpatrujemy kwestię, czy doświadczenie jest jedynym źródłem wiedzy, a empiryzm jedynie słusznym stanowiskiem w tej sprawie. Ostatnia część książki przedstawia najnowsze tendencje w epistemologii.
Adresatami pozycji są zarówno wykładowcy i studenci filozofii, jak i szersze grono czytelników zainteresowanych filozofią.

Jednym z elementów konstytuujących filozofię jako naukę uniwersalną,dotyczącą rozpoznania świata w jego ostatecznych przyczynach i racjach, było zastanawianie się nad możliwościami ludzkiego poznania, jego ewentualnych granic, jak też metod, za pomocą których można wejrzeć w dookolnąrzeczywistość oraz w wewnętrzne, osobowe doświadczenie.

W toku dziejów doszło nawet do tego, że kwestie teoriopoznawcze zyskały naczelną rangę pośród wyodrębnionych dyscyplin filozoficznych, sytuując się wręcz na ich czele. Nie dziwi przeto fakt, że skoro filozofia ma zasadniczo na celu poszukiwanie prawdy, nie może obywać się bez zapytywania, będącego - przekonywał swego czasu Heidegger - "pobożnością myśli", zatem integralnie należy do porządku ludzkiego poznania.
We współczesnej filozofii kwestie poznawcze nie straciły na znaczeniu, raczej uległy pogłębieniu i znacznemu rozszerzeniu, obejmując swym zakresem treści powszechnie wiązane z filozofią nauki, filozofią umysłu, logiką, socjologią czy psychologią. Panorama epistemologicznych ujęć stała się obecnie niezwykle bogata, tworząc pobudzającą do myślenia przestrzeń otwartego sporu. Przewodnik po epistemologii, zredagowany przez prof. Renatę Ziemińska, a włączony w znakomitą serię "Przewodniki po filozofii", potwierdza powyższą uwagę. Został przygotowany nadzwyczaj starannie, tak pod względem merytorycznym, jak i wydawniczym. Obejmuje całość zagadnień epistemologicznych dyskutowanych dzisiaj, zdaje sprawę z zaistniałych kontrowersji.
Książka składa się z pięciu zasadniczych części, które zazębiają się i tworzą logicznie uporządkowaną całość. Prezentacja rozpoczyna się od analiz dotyczących pojęcia prawdy. Ukazuje jej historię, w centrum której króluje klasyczna koncepcja prawdy, konfrontowana z różnymi innymi propozycjami. Zapoznajemy się z najważniejszymi aporiami wiążącymi się z prawdą, podążamy dziej owo ukształtowanymi szlakami, by rozeznać się w koncepcjach dzisiaj wywołujących najwięcej kontrowersji. Nie mogło w tym obszarze analiz zabraknąć dociekań nad sceptycyzmem, jego różnymi odmianami i kontekstualizmem, będącym niecodzienną przeciwwagą dla tego pierwszego.
Dalej czytamy o sprawach wyjątkowo doniosłych, mianowicie o samoświadomości i samowiedzy (kwestie te precyzyjnie omawia prof. Robert Piłat), percepcji i pamięci, jak również wiedzy zdobywanej dzięki świadectwu innych ludzi. Rozważania nad autorytetem - specyficznym rodzajem władzy, pokazują, w jak bardzo różnorodnych aspektach i konotacjach on się przejawia, nie wyłączając wpływu na treść przekonań ściśle naukowych.
Szczególnie interesującym fragmentem przedstawianego tomu są analizy wiążące się z doświadczeniem, które nie jest jedynym źródłem wiedzy, choć ma znaczenie najzupełniej podstawowe. Rozważania profesorów Stanisława Judyckiego, Arkadiusza Guta czy Witolda Marciszewskiego wprowadzają w tę problematykę, merytorycznie ją zagęszczają, ciekawie problematyzują, zarysowując mapkę możliwych interpretacyjnych podejść.
Zwieńczeniem przeglądu kardynalnych zagadnień epistemologicznych, zwłaszcza tych wywołujących obecnie najgorętsze dyskusje, są badania określane mianem kognitywistyki. Wydaje się, że przed nią pojawia się najbardziej obiecująca przyszłość. Badania nad ludzką świadomością, nad rolą języka w procesach poznawczych, nad samym umysłem, wciąż otoczonym mgłą zagadkowości, będą stanowić języczek uwagi filozofii. Naturalnie nie należy się spodziewać - co zasugerowała redaktorka dzieła - że kiedykolwiek dojdzie do ustalenia raz na zawsze fundamentów ludzkiej wiedzy.
Przyznajmy: narastający wzrost erudycji nie uszczupla pola domagającego się poznania. Wraz ze zwyżką poziomu poznawczego będzie się przecież zwiększać liczba kwestii nadal osnutych tajemnicą. Cóż pozostaje? Zdwajać poznawczy trud. Ale to właśnie jest najbardziej fascynujące, przynależne istotom obdarzonym wolną wolą, rozumem i żywiołowością serca.

W tomie "Przewodnik po epistemologii", nad którym opiekę redaktorską objęła prof. Renata Ziemińska, znalazły się teksty m.in. prof. Jana Woleńskiego, prof. Roberta Piłata i prof. Adama Groblera. Odnoszą się do najważniejszych kwestii teorii poznania, czyli kluczowej teorii filozoficznej wyjaśniającej mechanizmy ludzkiego poznania. 560 stron intelektualnego wyzwania dla tych, co nie boją się pytać.