Zrozumieć bliźniego

Każda epoka ma pewne charakterystyczne cechy, które określają relacje żyjącego w niej człowieka do siebie samego, innych ludzi, otaczającego świata i wreszcie Stwórcy. Historia - nauczycielka życia - dowodzi, że relacje te charakteryzowały rozmaite napięcia, a efekty tego nie zawsze dobrze służyły człowiekowi. Można zaryzykować tezę, iż zależały one zawsze od stosunku człowieka do prawdy. Podążanie za prawdą zawsze wymaga wysiłku i odpowiedzialnego rozeznawania ludzkiej godności i wolności. Te dwie ostatnie wartości są obecnie modne, ale często są tylko instrumentem walk ideologicznych, za którym w rzeczywistości nic więcej się nie kryje.

Wobec pozornej troski o godność i wolność ludzką warto sięgać do źródeł, szukać możliwości kształtowania ludzi dobrej woli, którzy nie poprzestaną na konstatacji o złym stanie rzeczy, lecz podejmą próbę budowania i odbudowywania zrębów cywilizacji opartej na wartościach. Troska o człowieka zakłada szacunek dla jego wolności; nie można, jak uczy zasada pomocniczości, zastępować drugiego w tym, co jest jego powinnością i odpowiedzialnością. Nie można mu pomagać "na siłę". Dzisiaj zaś bardzo wielu próbuje pomagać innym; wszelakie poradniki zapełniają obficie półki księgarskie.

W roku 2010 została opublikowana praca ks. Aleksandra Jacyniaka, jezuity, pt. Zrozumieć bliźniego. Już sama przednia okładka budzi sympatyczne wrażenie. Ostatnia zaś strona okładki przynosi niezwykle istotną wskazówkę; są to słowa św. Ignacego Loyoli: Każdy dobry człowiek winien być bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliźniego niż do jej potępienia. To stwierdzenie założyciela Towarzystwa Jezusowego zostało zaczerpnięte z jego Ćwiczeń duchownych, które są owocem jego drogi nawrócenia, a jednocześnie bogactwem ofiarowanym Kościołowi w epoce jego reformy. Przywołane słowa to praesupponendum, co można tłumaczyć jako "przestroga" czy "dobra rada".

Ćwiczenia duchowne wpisały się przez wieki w życie Kościoła. Oparte na nich rekolekcje ignacjańskie, które są sposobem towarzyszenia rekolektantowi w jego drodze do Boga, które uczą modlitwy myślnej i świadomego kształtowania postaw chrześcijańskich, to także dzisiaj jedna z ważnych form odkrywania siebie, bliźniego, świata i Boga. Ks. Jacyniak, opierając się na doświadczeniu wielu lat prowadzenia tych rekolekcji i na refleksji naukowej, wydobył niezwykle istotny aspekt, który dzisiaj może być wskazówką w budowaniu relacji międzyludzkich i w ich umacnianiu. Książka jest popularną wersją pracy doktorskiej Autora, pt: Znaczenie praesupponendum w "Ćwiczeniach duchownych" św. Ignacego Loyoli i w kierownictwie duchowym. We Wstępie Autor zwraca uwagę, iż powyższa "złota zasada" św. Ignacego nie wybrzmiała do tej pory w osobnym opracowaniu, bowiem przez wieki była łączona jedynie z prowadzeniem ćwiczeń duchowych.

Publikacja ks. Jacyniaka została podzielona na pięć rozdziałów. Każdy z nich został poprzedzony wstępnymi uwagami, które ułatwiają czytelnikowi korzystanie z prezentowanych treści. Pierwszy, Historia praesupponendum (s. 23-70), jest przypomnieniem dziejów życia św. Ignacego, jego burzliwej młodości oraz dochodzenia do dojrzałego patrzenia na życie. Bez wątpienia przywołany wymiar historyczny nie ogranicza się jedynie do faktografii i jej interpretacji, ale jest wydobywaniem inspiracji. Życie założyciela zakonu jezuitów pełne było niezrozumienia i nieporozumień. Trudne doświadczenia stawały się dlań, dzięki trudowi wytrwałości, środowiskiem konfrontowania Dobrej Nowiny z egzystencjalną sytuacją osoby.

Kolejny rozdział: Praesupponendum w kontekście całości "Ćwiczeń duchownych" (s. 71-123), jest szczegółową analizą tekstu, który wprowadza w dynamikę rekolekcyjnego wysiłku. Podejmujący się prowadzenia rekolekcji ignacjańskich podkreślają, że Ćwiczenia duchowne nie są podręcznikiem ani "książką do przeczytania". Mówi się o nich jako o pomocy, narzędziu w prowadzeniu rekolektanta, a zasady umieszczone w tym podstawowym dziele Świętego z Loyoli mają pomagać ku większej Bożej chwale. Zasada praesupponendum jest zasadą życzliwości, dialogu oraz spokojnego towarzyszenia i wsparcia, a jej przyjęcie pomaga być bardziej miłosiernym dla siebie i bliźnich.

Trzeci rozdział: Praesupponendum w innych pismach św. Ignacego i w jego życiu (s. 124-181), jest kontynuacją prezentowania dorobku Świętego, w którym zasada życzliwości i odpowiedzialności wybrzmiewa w testach dotyczących życia wspólnotowego, w relacjach z hierarchią, a także w kontaktach z innowiercami i przeciwnikami.

Kierownictwo duchowe przeżywa dzisiaj swój rozkwit, jak bowiem w epoce renesansu św. Ignacy i jego towarzysze podjęli się dzieła reformy Kościoła, kładąc nacisk na formację tak duchową, jak intelektualną, tak również dzisiaj jawi się potrzeba pogłębienia wiary, aby kształtować chrześcijan świadomych swoich przekonań.

Czwarty rozdział: Wkład praesupponendum w drogę ćwiczeń duchowych i kierownictwo duchowe (s. 182-243), jest zakreśleniem granic "ocalania" wypowiedzi bliźniego. Zwrócono tutaj szczególną uwagę na wysiłek zrozumienia innych, ale także na konieczność "korygowania z miłością" tego, co prezentuje druga osoba, o ile do takiej prezentacji można mieć zastrzeżenia.

Ks. Jacyniak jest cenionym rekolekcjonistą, który od 30 lat posługuje na polu rekolekcji, konferencji oraz licznych zaangażowań związanych z rozeznawaniem duchowym. To doświadczenie znajduje wyraz w ostatnim rozdziale pracy: Dający i otrzymujący ćwiczenia oraz kierownik i podopieczny duchowy w świetle praesupponendum (s. 244-299). Zwrócono tutaj uwagę na obraz dającego rekolekcje i kierownika duchowego w kontekście zasady praesupponendum. Miłość bliźniego, integralne przygotowanie do posługi, więź z Bogiem, roztropność i dojrzałość to walory konieczne do odpowiedzialnego prowadzenia innych.

Praca ks. Jacyniaka została oparta o solidny i obszerny materiał badawczy. Po Zakończeniu (s. 300-312) umieszczono Bibliografię (s. 313-328), która obrazuje bogactwo źródeł, dotyczących zarówno duchowości ignacjańskiej, jak również nauczania Kościoła; wydaje się jednak, że dokumenty Magisterium winny się znaleźć na pierwszym miejscu! Obok opracowań w języku polskim umieszczono odnośniki do tekstów po łacinie oraz w językach: włoskim, hiszpańskim, portugalskim, angielskim, francuskim i niemieckim. Rozległy materiał bibliograficzny wskazuje na poważne i wszechstronne potraktowanie podjętej tematyki. Pracę wieńczy Spis treści (s. 329-332), w którym obok tytułów umieszczono podtytuły oraz mniejsze części składowe poszczególnych rozdziałów. Bez wątpienia ułatwia to korzystanie z treści zawartych w książce, ale dla czytelnika byłoby pewnie jeszcze wygodniej, gdyby spis treści otwierał publikację.

Praca ks. Aleksandra Jacyniaka jest kolejnym krokiem ku pogłębianiu i odkrywaniu duchowości rekolekcyjnego prowadzenia dla kształtowania autentycznych postaw chrześcijańskich - do tego bez zbytniego psychologizowania, z czym mamy ostatnio sporo do czynienia. Duchowość ignacjańska, której walory Autor prezentuje, wpisuje się znakomicie w dynamikę rozwoju Kościoła i realizowania zasad Dobrej Nowiny w relacjach międzyludzkich. Zasada praesupponendum, którą św. Ignacy daje swoim współbraciom, a także Kościołowi w Ćwiczeniach duchownych, została wydobyta i opisana rzeczowo. Publikacja ks. Jacyniaka może być pomocna dla rekolekcjonistów oraz rekolektantów; bez wątpienia warta jest polecenia każdemu, kto pragnie pogłębienia życia duchowego.