Podróż w świat historii Polski

"Historia to nie jest spis dat do wykucia na pamięć, lecz zestaw problemów do zrozumienia". Hasło to uderza w złe szkolne skojarzenia. Do nowego i dalekiego od stereotypów kojarzenia historii, opartego przede wszystkim na rozumieniu stara się przekonać czytelnika Jerzy Pilikowski w swojej książce Podróż w świat historii Polski.

Autor jest historykiem-praktykiem, nauczycielem z wieloletnim stażem, autorem szkolnych programów nauczania, podręczników, książek edukacyjnych. Wydana nakładem wydawnictwa WAM publikacja to swego rodzaju skrypt dla uczniów, którego celem jest pokazanie ważnych elementów przeszłości i zmuszenie do zastanowienia się nad nimi.

Autor zabiera nas w podróż po historii Polski, umożliwiając przyjrzenie się temu co działo się w kraju, w "międzyczasie". Pojęciem tym określa okres między odległą przeszłością, a współczesnością. To właśnie one stanowią też główne wyznaczniki przyjętej przez autora chronologii. Konkretne daty nie stanowią tu bowiem informacji najistotniejszych. Ksiązka nie przedstawia pełnego i wyczerpującego wykładu dziejów Polski - prezentując jedynie wybrane zagadnienia. Autor zakłada, że czytelnik posiada elementarną wiedzę, a przygotowana przez niego publikacja jest tylko jej poszerzeniem i wskazaniem nowych perspektyw. Historia Polski przedstawiona jest tu bowiem w sposób niestandardowy. Opisana prostym, lekkim i niezwykle obrazowym językiem (nie stroniącym również od kolokwializmów) staje się jednocześnie fascynująca i łatwa w odbiorze.

Kierując swą pracę głównie do uczniów i miłośników historii Pilikowski wykorzystując swoje dydaktyczne doświadczenie pokazuje jak najłatwiej zapamiętać, a przede wszystkim zrozumieć przeszłość. Używa w tekście licznych prowokacji (stawiając na przykład pytanie o to czy król Kazimierz na pewno był wielki, skoro zostawił Polskę murowaną, ale ściągał wysokie podatki, a to murowanie często było bezpłatne). Ogromną zaletą prowadzonej przez autora narracji jest również ciągła interakcja z czytelnikiem poprzez stawiane mu pytania, zmuszające do samodzielnego myślenia i formułowania opinii (np. "Kto ponosi odpowiedzialność za rozbiory? Sąsiedzi, którzy nas napadli, czy my sami, gdyż nie umieliśmy się obronić?").

Pilikowski nie poprzestaje jednak na tym. By ułatwić zrozumienie historycznych procesów i zjawisk wielokrotnie pokazuje je poprzez analogie lub zestawienia z innymi wydarzeniami. Stosuje również odniesienia do współczesności, ukazując tym samym wyraziste odmienności obyczajowe i mentalne społeczeństwa polskiego na przestrzeni dziejów.

Poruszanie się w historycznej przestrzeni ułatwiają czytelnikom niezbędne terminologiczne uproszczenia oraz rozliczne mapy i diagramy. Nie przypominają one jednak tych z atlasu geograficznego ani roczników statystycznych, a są rodzajem map myśli. Przeniesionymi na papier skojarzeniami w formie grafik. Trzeba przyznać bardzo czytelnymi i pozwalającymi na świetną systematyzację zagadnień.Dla autora ważne jest także pokazanie różnych możliwości interpretacji oraz mnogości źródeł. Stąd w "Podróży..." lista lektur, także filmowych.

Czasem z dygresjami, czasem prowokująco Pilikowski stara się nie tylko zainteresować historią młodego czytelnika, ale także pokazać sens lub przeciwnie bezsens wydarzeń oraz ich znaczenie i wpływ na dalsze losy państwa oraz społeczeństwa polskiego. Należy przyznać, że robi to bardzo skutecznie.